جوامع انسانی به مثابه آزمایشگاه علوم اجتماعی

ممکن است بعضی بگویند نقل و مطالعه آمار و ارقام مثبت یا منفی کشورهای مختلف جهان و مقایسه آن ها با یکدیگر برای ما چه فایده ای دارد؟ در پاسخ عرض می کنیم که در مدیریت یک نکته حکیمانه می گوید: «جهانی فکر کنیم ، ولی منطقه ای عمل کنیم.»

ما، در منطقه خود، ایران نمی توانیم به نظریات و راهکارهای صحیح و  عمل

صائب برسیم، مگر این که از تجارب ملل و دول دیگر مطّلع باشیم . بسیاری از راهکارها و راه حل هایی را که ما می خواهیم بیازماییم و تجربه کنیم . بسیاری از ملّت ها و دولت ها مکّرر آن ها را آزموده و به نتایج مثبت و منفی رسیده اند. به این مثال توجه فرمایید:

دو کشور پاکستان و کره جنوبی در سال 1960 از در آمد یکسانی برخوردار بودند؛  اما میزان ثبت نام کودکان پاکستانی در مدارس ابتدایی 30 درصد و در کره 94 درصد بود. گزارش توسعه انسانی سال 1996 می گوید : این یکی از دلایلی است که به واسطه آن طی 25 سال گذشته، سرانه تولید ناخالص داخلی در کره جنوبی 3 برابر پاکستان بوده است.(سلام، ??/?/??)

دانشمندان بر این باورند که علوم اجتماعی مانند علوم تجربی نیست که بتوان در یک زمان و مکان محدود و مشخص (آزمایشگاه فیزیک و شیمی ) تئوری ها را آزمایش کرد و به یافته های قطعی علمی رسید؛ اما مثال بالا به قدری شفاف و گویاست، که گویی پاکستان و کره، آزمایشگاهی است که فراروی ما گشوده و یافته های علمی شفّافی را فریاد می زند.

حال کدام عقل سلیم و انسان حکیم به ما حکم می کند که این تجارب بسیار ارزنده و پرهزینه را که حداقل عمر یک نسل فدای آن شده، رها کنیم و خود از نو آن ها را بیازماییم. آیا حکیمان نگفته اند:

« آزموده را آزمودن خطاست ؟!»

تا بال نداشتم قفس تنگ نبود!

آگاهی ام از هر دو جهان وحشت داد 

تا بال نداشتم قفس تنگ نبود

(بیدل دهلوی)

دو نفر برای رفع اختلاف ملکی خود نزد قاضی رفتند. یکی از آن دو با حرارت والتهاب فراوان زبان به طرح دعوا گشود و طی سخنرانی مبسوطی دلایل متعددی مبنی بر اثبات ادعای خود، از جمله کشت و کار اجداد و پدران خود در این زمین و ... گفت و گفت، تا خود خسته شد و ناگزیر زبان درکشید و دم فروبست.

قاضی رو به دیگری کرد و گفت: تو چه می گویی؟

 آن مرد در کمال خونسردی و آرامش و با آرامی فقط گفت : هر که سند...

حتی آن قدر به خود زحمت نداد، تا جمله خود را با بیان یک فعل به پایان برساند.

قاضی ناگزیر با استناد به سند مالکیت به نفع مالک سند رأی داد.

موافقان و مخالفان هر پدیده، تحول و نهضتی از جمله انقلاب اسلامی ایران بیش از هر چیز باید با اتکّا به اعداد، ارقام و آمارهای مثبته مدعیات خود سخن بگویند، نه این که تنها شعار دهند. 

عزیزان! حق، خورشید است. آن که به خورشید پشت می کند،

ناگزیر فقط سایه خویش را می بیند!!

انسان موجودی نسبی است، نه مطلق؛ بنابراین همه اقوال و اعمال صادره از او نسبی است. بر پایه این اصل منطقی ، هیچ شخصیت، هیچ مکتب و هیچ پدیدة بشر ساخته ای مطلق نیست . جوامع و ملّت ها هم متشکّل از انسان های نسبی هستند و به تبع آن هیچ یک از اقوال و اعمال آن ها مطلقاً خوب، یا مطلقاً بد نیست . به دیگر سخن در بهترین مدینه های فاضله هم نقص و عیب و کمبود و خطا دیده می شود و بر عکس ... بدبینی، و

به تبع آن سیاه نمایی همه پدیده ها، و نیز خوش بینی مفرط، و به تبع آن همه چیز را مثبت دیدن، هر دو ناپسند و ضد ارزش است . بدیهی است هر کس واقع بینی را بر بدبینی و خوش بینی مفر ط ترجیح می دهد ... و واقع بینی مبتنی بر استدلال و ارائه اعداد و ارقام است.«نحن ابناءالدلیل»

ما در این دفتر کوشیده ایم از همه آمارها و ارقام، چه مثبت و چه منفی، درباره ایران و جهان بهره گیریم . چون بررسی تحولّات اجتماعی در گذر زمان مستلزم استناد به سیر تحولّات در همه زمان ها و مکان هاست، بنابراین بسیاری از اعداد و آمارها متعلّق به گذشته و سال های پیشین است . از خوانندگان فهیم و فرزانه می خواهیم هر تحول و پدیده را در ظرف زمانی و مکانی خود مورد بررسی و استنتاج قرار دهند.

آمارها مختلف وموضوع ها گوناگون هستند؛ اما همه بیانگریک حقیقت اند . اپیکتوس می گوید:

حقیقت چون نور خورشید از روزن های مختلف به مامی رسد، اما معنای آن همیشه یکی است.  

من ضمن ارائه ارقام و آماری مقایسه ای از وضع ایران و جهان بر این درد مشترک تأکید می ورزم که : اگر در برنامه ریزی ها حسن تدبیر بیشتری اعمال می شد، می توانستیم ضمن کاهش خسارت ها بر میزان بهره وری و استفاده بهینه از همه ظرفیت های اقشار مختلف بیفزاییم . در این دفتر با عرضه ارقام و آماری مقایسه ای از اوضاع کشورهای فقیر و غنی جهان، همه اندیشه های تابناک و درد آشنا را به پاسخ این سوال فرا می خوانم که : آیا ما مردم جهان سوم با تکیه بر منابع فرهنگی، دینی،اجتماعی، نیروی انسانی و منابع طبیعی خود و با اعمال مدیریت بهتر، و بهره گیری از

همه ظرفیت های موجود نمی توانیم شکاف طبقاتی مردم جهان را پر کنیم؟!

یادداشی از معرفی یک کتاب بسارخوب و مفید از آقای سید علیرضا شفیعی مطهر

 در  وب سایت مویه های موج